QUY TẮC VỀ ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP CỦA CÁN BỘ NGÀNH THƯ VIỆN - THÔNG TIN

Quy tắc về đạo đức nghề nghiệp của cán bộ ngành Thư viện - Thông tin

Lời nói đầu: Bản quy tắc về đạo đức nghề nghiệp này được xem như các khuyến nghị về mặt đạo đức mang tính định hướng cho các cán bộ thư viện - thông tin (TV-TT) và cũng là cơ sở để các Hiệp hội thư viện xem xét khi xây dựng hoặc chỉnh sửa các quy định của mình. 

Bản quy tắc đạo đức này nhằm:

·        Khuyến khích việc xem xét các nguyên tắc mà cán bộ thông tin - thư viện dựa vào đó đê xây dựng chính sách và xử lý tình huống.

·        Cải thiện năng lực tự nhân thức về nghề nghiệp.

·        Mang lại sự công khai, minh bạch cho người sử dụng và cả xã hội nói chung.

Bản quy tắc này không nhằm mục đích thay thế những quy tắc hiện có hoặc hủy bỏ việc bắt buộc các tổ chức nghề nghiệp phải xây dựng riêng cho mình các quy tắc thông qua quá trình nghiên cứu, tư vấn và phối hợp soạn thảo. Không nhất thiết phải tuân thủ đầy đủ mọi quy định của quy tắc này.

Bản quy tắc này được xây dựng dựa trên sự tin tưởng rằng: Nghề thư viện, xét về bản chất, là một hoạt động đạo đức thể hiện một phương pháp tiếp cận mang đậm giá trị tới công việc chuyên môn liên quan đến thông tin.

Sự cần thiết trong hoạt động chia sẻ các ý tưởng và thông tin trở nên quan trọng hơn trước sự phức tạp ngày càng gia tăng của xã hội trong những thế kỷ gần đây và điều này tạo ra tiền đề phù hợp cho các thư viện và thực tiễn hoạt động thư viện.

Vai trò của các cơ quan thông tin và các cán bộ làm trong ngành thông tin- bao gồm cả thư viện và những người làm trong các thư viện - trong xã hội hiện đại là hỗ trợ việc tối ưu hóa công tác lưu trữ và miêu tả các thông tin, cho phép thực hiện việc truy cập thông tin.

Dịch vụ thông tin vì lợi ích an sinh xã hội, lợi ích văn hóa và lợi ích kinh tế trở thành vần đề trọng tâm của nghề thư viện và do đó, cán bộ thư viện đảm nhận trong trách xã hội.

Hơn nữa, niềm tin vào sự cần thiết mang tính nhân bản trong việc chia sẻ thông tin và ý tưởng bao hàm việc công nhận các quyền liên quan đến thông tin. Ý niệm về quyền con người, đặc biệt được thể hiện trong Tuyên bố của liên hiệp quốc về Nhân quyền 1948, đòi hỏi tất cả chúng ta công nhận, thừa nhận mọi người và tôn trọng quyền lợi của họ. Đặc biệt, điều 19 đề cập đến quyền tự do quan điểm, tự do biểu đạt và tự do truy cập thông tin dành cho tất cả mọi người.

Điều 19 đã thể hiện rõ quyền được: "tìm kiếm, tiếp nhận và truyền đạt thông tin ý tưởng trên mọi phương tiện truyền thông và phi biên giới" - điều này đã tạo nền tảng rõ ràng cho các thư viện và thực tiễn của công tác thư viện hiện đại, tiến bộ. Trong rất nhiều các bản báo cáo, tuyên ngôn, chính sách và các tài liệu nghiệp vụ của mình, IFLA đã mở rộng nhận thức về công việc liên quan đến thông tin. Công việc này tiềm ẩn trong đó ý niệm về các quyền thông tin và tầm quan trọng của chúng đối với nghề nghiệp và xã hội nói chung. Sự nhấn mạnh về quyền thông tin cũng buộc cán bộ TV-TT phải thực hiện việc đánh giá một cách có nguyên tắc các văn bản pháp lý phù hợp và họ phải được chuẩn bị sắc sàng để thực hiện việc tham vấn, cung cấp thông tin; ủng hộ việc cải thiện cả về nội dung lẫn công tác điều hành, quản lý của pháp luật.

Các điều khoản của bản quy tắc đạo đứcnày được xây dựng trên các nguyên tắc cốt lõi nêu trong lời mở đầu nhằm gợi mở một số những đề xuất về việc thực hiện của các cán bộ trong ngành. IFLA nhận thyas mặc dù các nguyên tắc cốt lõi này nên giữ vai trò trọng tâm trong bất kỳ quy tắc tương tự nhưng cũng dần điều chỉnh các chi tiết cụ thể tùy thuộc vào đực thù xã hội, giới chuyện môn hoặc cộng đồng mạng. Xây dựng bản quy tắc là một chức năng thiết yếu của một hiệp hội nghề nghiệp, cũng như việc thể hiện đạo đức là một điều cần thiết cho tất cả các ngành nghề. IFLA giới thiệu bản quy tắc đạo đức nghề nghiệp đến tất cả các hội thành viên, các tổ chức và từng cán bộ TV-TT vì các mục đích kể trên.

IFLA cam kết sẽ thực hiện việc chỉnh sửa bản quy tắc này vào thời điểm thích hợp.

1. Tiếp cận thông tin

Nhiệm vụ cốt lõi của cán bộ TV-TT là đảm bảo việc tiếp cận thông tin của tất cả mọi người nhằm mục đích phát triển cá nhân, giáo dục, văn hóa, giải trí, hoạt động kinh tế và được tham gia một cách chủ động vào nền dân chủ và tăng cường dân chủ.

Cán bộ TV-TT không áp dụng cách từ chối và hạn chế việc tiếp cận đến các thông tin và ý tưởng, đặc biệt là qua sự kiểm duyệt (nếu có) do các quốc gia, chính phủ, hoặc các tổ chức tôn giáo, các tổ chức dân sự xã hội quy định.

Các cán bộ TV-TT cung cấp dịch vụ cho công chúng nên cần thực hiện mọi nỗ lực đề người dân được tiếp cận tới các kho tài liệu và các dịch vụ một cách miễn phí. Nếu phí thành viên và các chi phí hành chính là bắt buộc, nên giữ ở mức thấp nhất có thể và cần tìm ra các giải pháp mang tính thực tiễn để những người thiết thòi trong xã hội vẫn được đảm bảo quyền lợi.

Các cán bộ TV-TT thực hiện việc quảng bá và phổ biến rộng rãi về kho tài liệu và các dịch vụ thư viện để người sử dụng hiện tại và người sử dụng tiềm năng nhận biết được sự tồn tại và tính hiện hữu của chúng.

Cán bộ TV-TT sử dụng những cách hiệu quả nhất để đưa được tài liệu đến tận tay người dùng. Để đạt được mục đích này, họ phải đảm bảo rằng trang web của các thư viện và tổ chức thông tin khác tuân thủ theo các chuẩn quốc tế về việc tiếp cận và truy cập mà không bị ảnh hưởng bởi các rào cản.

2. Trách nhiệm đối với mỗi người dân và toàn xã hội

Khi đề cập đến sự phân biệt đối xử và thúc đẩy sự giảm trừ phân biệt đối xử, cán bộ TV-TT cần đảm bảo rằng các quyền truy cập, tiếp cận thông tin đều không bị chối bỏ và các dịch vụ mang tính công bằng cần được dành cho tất cả mọi đối tượng, không phân biệt độ tuổi, quốc tịch, thái độ chính trị, tình trạng sức khỏe thể chất và tinh thần, giới tính, tài sản, trình độ học vấn, thu nhập, nguồn gốc, chủng tộc, tôn giáo.

Cán bộ TV-TT cần tôn trọng các dân tộc thiểu số có ngôn ngữ riêng trên đất nước và tôn trọng quyền được tiếp cận thông tin hiển thị bằng ngôn ngữ riêng của họ.

Cán bộ TV-TT thực hiện việc quản lý và trình bày nội dung thông tin theo cách mà người sử dụng có thể tự chủ động tìm kiếm thông tin mà họ cần. Cán bộ TV-TT giúp đỡ và hỗ trợ người sử dụng trong việc tìm tin.

Cán bộ TV-TT cung cấp các dịch vụ để phát triển các kỹ năng đọc. Họ tăng cường kiến thức thông tin cho mọi người bao gồm khả năng xác định, định vị, đánh giá, tổ chức, tạo ra, sử dụng và truyền đạt thông tin. Họ thúc đẩy việc sử dụng thông tin một cách có đạo đức, qua đó giúp loại bỏ tình trạng đạo văn, các hình thức lạm dụng thông tin và sử dụng thông tin một cách sai trái.

Cán bộ TV-TT tôn trọng việc bảo vệ trẻ vị thành niên trong khi vẫn đảm bảo rằng điều này sẽ không ảnh hưởng đến các quyền thông tin của người lớn.

3. Sự riêng tư, tính bảo mật và sự công khai

Cán bộ TV-TT luôn tôn trọng sự riêng tư cá nhân và việc bảo vệ các thông tin cá nhân được trao đổi giữa các cá nhân với các cơ quan, tổ chức.

Mối quan hệ giữa thư viện và người sử dụng là một dạng thức mang tính bảo mật, cán bộ TV-TT sẽ thực hiện các biện pháp phù hợp để đảm bảo rằng thông tin của người sử dụng sẽ không bị phán tán vượt ra ngoài khuôn khổ giao dịch ban đầu.

Cán bộ TV-TT sẽ hỗ trợ và tham gia vào quá trình công khai hóa để các hoạt động của chính quyền, chính phủ và doanh nghiệp đều được thực hiện công khai với sự giám sát của người dân. Cán bộ TV-TT cũng nhận thức được rằng: vì lợi ích của toàn thể xã hội, các hành vi sai trái, sự tham nhũng và tội ác cần được phơi bày bằng việc phá vỡ tính bảo mật do những người làm nhiệm vụ tố giác thực hiện.

4. Truy cập mở và sở hữu trí tuệ

       Mối quan tâm của các cán bộ TV-TT là giúp cho người sử dụng thư viện có được khả năng tiếp cận thông tin và các ý tưởng tốt nhất có thể trên bất kỳ phương tiện hoặc dạng thức nào. Điều này cũng bao gồm việc hỗ trợ cho các nguyên tắc của truy cập mở, tài nguyên mở và giấy phép sự dụng mở.

       Cán bộ TV-TT đều hướng đến mục đích: tạo điều kiện cho người sử dụng được tiếp cận thông tin một cách công bằng, nhanh chóng, tiết kiệm và hiệu quả.

       Cán bộ TV-TT có trách nhiệm chuyên môn là ủng hộ cho các trường hợp ngoại lệ và những trường hợp hạn chế liên quan đến những hạn định về bản quyền trong thư viện.

       Cán bộ TV-TT là đối tác của các tác giả, nhà xuất bản và các chủ thể sáng tạo của các tác phẩm được luật bản quyền bảo hộ. Các cán bộ TV-TT công nhân quyền sở hữu trí tuệ của các tác giả và sẽ thực thi các biện pháp để đảm bảo rằng quyền của các tác giả được tôn trọng.

       Các cán bộ TV-TT thay mặc cho người dùng tin thực hiện việc đàm phán những điều khoản có lợi nhất trong việc sử dụng các tác phẩm và đảm bảo rằng: việc sử dụng các tác phẩm này không nhất thiết phải bị cản trở theo các quy định của luật sở hữu trí tuệ. Văn bản pháp luật của nhà nước cũng cần quy định rõ: việc cho phép sử dụng các tác phẩm cũng cần tính đến những trường hợp ngoại lệ trong các thư viện. Cán bộ TV-TT khuyến cáo với chính phủ nên thành lập một cơ chế về sở hữu trí tuệ, trong đó đảm bảo tôn trọng sự cân bằng giữa lợi ích của những chủ sở hữu của các quyền lợi và các cá nhân với các thiết chế làm nhiệm vụ phục vụ các cá nhân đó (thư viện).

       Cán bộ TV-TT cũng vận động để các điều khoản liên quan đến bản quyền được thu hẹp lại, các thông tin đã được công khai thì cần được phổ biến rộng rãi và miễn phí.

5. Sự tập trung, hội nhập của cá nhân và các kỹ năng chuyên môn.

       Cán bộ TV-TT nghiệm túc đảm bảo tính trung lập và lập trường không thiên vị liên quan đến vốn tài liệu, việc tiếp cận và các dịch vụ. Tính trung lập thể hiện rõ ở các kho tài liệu mang tính quân bình nhất, việc tiếp cận tài liệu tới các thông tin có thể tiếp cận được cũng thể hiện tính công bằng.

       Cán bộ TV-TT định rõ và công bố chính sách của họ liên quan đến việc lựa chọn, tổ chức, bảo quản, cung cấp và phổ biến thông tin.

       Cán bộ TV-TT có sự phân định rõ ràng giữa những niềm tim mang tính cá nhân của họ với các nhiệm vụ chuyên môn. Họ không thúc đẩy các lợi ích cá nhân hoặc các niềm tin mang tính cá nhân - điều đó làm mất đi tính trung lập.

       Cán bộ TV-TT có quyền tự do ngôn luận trong môi trường làm việc, miễn là điều đó không vi phạm nguyên tắc trung lập đối với người sử dụng thư viện.

       Cán bộ TV-TT cho ràng tham nhũng có ảnh hưởng trực tiếp đến nghề thư viện, ví dụ: tìm nhà cung cấp và cung ứng các tài liệu thư viện, việc bổ nhiệm các vị trí nhân sự trong thư viện, quản lý các hợp đồng và quản lý tài chính trong thư viện.

       Cán bộ TV-TT phấn đấu để đạt đến độ hoàn hảo trong chuyên môn bằng việc duy trì, nâng cao kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp. Họ hướng tới mục đích đạt được chuẩn mực cao nhất trong chất lượng dịch vụ và góp phần nâng cao uy tín nghề nghiệp.

6. Mối quan hệ đồng nghiệp và mối quan hệ giữa chủ sở hữu lao động và người lao động.

       Cán bộ TV-TT đối xử với nhau trên cơ sở công bằng và tôn trọng lẫn nhau.

       Cán bộ TV-TT phản đối sự phân biệt đối xử trong mọi khía cạnh việc làm dựa theo các lý do tuổi tác, quốc tịch, chính trị, tín ngưỡng, năng lực thể chất hoặc năng lực tâm thần, giới tính, tình trạng hôn nhân, nguồn gốc, chủng tộc, tôn giáo.

       Cán bộ TV-TT ủng hộ việc trả lương cũng như các khoản thu nhập khác được thực hiện một cách công bằng cho cả lao động nam và nữ trong các công việc tương đương.

        Cán bộ TV-TT chia sử các kinh nghiệm chuyên môn với đồng nghiệp; giúp đỡ và hướng dẫn những người mới vào nghề trong việc gia nhập cộng đồng chuyên môn và phát triển các kỹ năng. Họ đóng góp cho các hoạt động của hiệp hội nghề nghiệp và tham gia vào các nghiên cứu và xuất bản phẩm về các vần đề chuyên môn.

       Cán bộ TV-TT luôn nỗ lực để gây dựng được danh tiếng và vị thế dựa trên sự chuyên nghiệp và hành vi đạo đức của họ. Họ không cạnh tranh với các đồng nghiệp bằng việc sử dụng các cách phi đạo đức.

(Tổ chức quốc tế các hiệp hội thư viện (IFLA) ban hành)

Nguồn: Tạp chí Thư viện Việt Nam
Tác giả: Ngô Hồng Điệp dịch